Al-Zuhri

Al-Zuhri merupakan generasi pengasas ilmu sejarah di Kota Madinah selepas Urwah al-Zubayr. Beliau dilahirkan pada tahun 50 Hijrah atau 51 Hijrah atau 56 Hijrah atau 58 Hijrah merupakan anak didik kepada ulama hadis kenamaan seperti Urwah, Aban bin Uthman, Said al-Musayyab dan Ubaydillah bin Abdullah (Arba'iyah Mohd Noor, 2006). Beliau bukan sahaja merupakan seorang sejarawan yang terkenal dengan karyanya yang penting iaitu al-Maghazi tetapi juga seorang muhaddith dan faqih pada zamannya. Beliau telah merujuk catatan Urwah al-Zubayr dan sumber-sumber lain daripada Ibn Ka'ab bin Malik, Anas bin Malik, Ibn Abbas, Abdullah bin Amru, Said al-Musayyab dan Ubaydillah sebagai asas utama dalam penulisan al-Maghazi (Arba'iyah Mohd Noor, 2006).

Seperti juga Urwah, al-Zuhri adalah juga seorang yang mempunyai kelebihan yang tiada tolok bandingan. Beliau yang dikatakan seorang sejarawan tradisi yang warak, berakhlak mulia, dan luas pengetahuan telah berusaha mengumpulkan semua ilmu pengetahuan yang tidak pernah dilakukan oleh orang sebelumnya. Jika dilihat latar belakangynya, al-Zuhri merupakan seorang sejarawan besar, muhaddith dan faqih telah menanamkan minat yang tinggi dalam bidang-bidang tersebut. Beliau telah mempelajari dengan tekun segala ilmu yang didengar dan mencatatkannya pada papan, batu atau kertas-kertas agar dapat membantu daya ingatannya. Pengajian sejarahnya pula bukan sahaja berkisar tentang teori sejarah dan tentang sejarah awal Islam sahaja malah beliau telah memperkembangkannya dengan mencatat hadis-hadis sejarah untuk manafaat generasi akan datang (Arba'iyah Mohd Noor, 2006).

Selain itu, beliau juga telah menggunakan kaedah penyelidikan seperti yang dilakukan oleh Urwah dan para muhadisun iaitu membuat penyelidikan dengan begitu teliti untuk mendapatkan maklumat yang tepat dan benar tentang sejarah Nabi Muhammad s.a.w dan sahabat-sahabat baginda. Di samping itu juga, beliau turut menggunakan al-quran dan hadis sebagai sumber penyelidikannya selain menemubual beberapa saksi yang difikirkan layak tentang sesuatu peristiwa sejarah. Bagi peristiwa hijrah, perang badar, perang uhud, peristiwa penaklukan Kota Mekah dan kewafatan Nabi Muhammad s.a.w beliau telah menggunakan pendekatan kronologi (Arba'iyah Mohd Noor, 2006).

Walaupun al-Zuhri menggunakan sumber-sumber yang sahih, namun beliau turut juga memasukkan cerita rakyat yang berupa pengalaman manusia dan syair-syair. Ini bertujuan untuk menyedapkan lagi jalan cerita, sebagai hiasan atau cara menghiburkan pembaca sahaja (Arba'iyah Mohd Noor, 2006).

Rujukan :

Arba'iyah Mohd Noor, 2006. Ilmu Sejarah Dan Pensejarahan. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka.

Sejarawan-Sejarawan Islam : Urwah bin al-Zubayr

Urwah dilahirkan pada tahun 22 Hijrah atau 23 Hijrah atau 26 Hijrah atau 29 Hijrah merupakan anak sahabat Nabi Muhammad s.a.w iaitu Zubayr al-Awwam dan Asma' binti Abu Bakar iaitu, ipar kepada baginda Rasulullah s.a.w. Beliau merupakan seorang yang rajin beribadat, berpuasa dan menuntut ilmu pengetahuan dengan berulang-alik dari Mesir ke Damsyik bagi mencapai hasratnya mendalami ilmu (Arba'iyah Mohd Noor, 2006).

Sesetengah sejarawan menganggap beliau sebagai pengasas pensejarahan Islam zaman tradisi terutamanya tentang biografi dan sejarah Nabi Muhammad s.a.w yang dipanggil sebagai al-Maghazi. Beliau yang banyak menghabiskan masa dengan belajar dan mengajar telah mencatat hadis Nabi Muhammad s.a.w dan juga sumber-sumber lain daripada orang kenamaan yang berada di Madinah seperti Saidatina Aishah binti Abu Bakar, Usamah bin Zayd dan Abdullah bin Abbas. Beliau juga telah dianggap sebagai pakar dalam bidang sejarah al-Maghazi oleh masyarakat umum sehingga kepakarannya telah diiktiraf oleh Kerajaan Bani Umayyah (Arba'iyah Mohd Noor, 2006).

Selain al-quran dan hadis, Urwah juga turut menggunakan sumber-sumber lain seperti cerita lisan dan syair-syair yang berkaitan dengan peristiwa sejarah. Contohnya, syair Waraqah bin Naufal, Syair Saidina Abu Bakar dan Bilal bin Rabah. Jika beliau kurang yakin terhadap sesuatu sumber itu sama ada benar atau tidak, beliau akan menggunakan perkataan (diceritakan daripada) atau (mereka mendakwa). Dengan menggunakan perkataan-perkataan tersebut, jelas bahawa Urwah merupakan seorang sejarawan yang begitu teliti dari segi membezakan antara sumber yang sahih dan sebaliknya (Arba'iyah Mohd Noor, 2006).

Di samping itu, sumber bertulis seperti surat-surat Rasulullah s.a.w yang dikirim kepada pihak-pihak tertentu turut digunakan. Walau pun Urwah turut menggunakan sumber-sumber berbentuk lisan, namun beliau amat memandang berat terhadap kesahihan dokumen atau sumber-sumber sejarah terutamanya sumber bertulis seperti surat-surat peribadi Rasulullah s.a.w. Ini kerana sumber bertulis lebih jelas akan kebenarannya berbanding dengan sumber lisan yang mudah dan boleh diselewengkan oleh manusia (Arba'iyah Mohd Noor, 2006).

Jelasnya Urwah yang terkenal sebagai seorang tabiin yang masyhur, pengasas pengajian sejarah dan berjaya mengumpul hadis-hadis sejarah bukan sahaja telah menulis al-Maghazi yang menceritakan tentang peristiwa-peristiwa sejarah pada zaman Rasulullah s.a.w sahaja, tetapi turut memaparkan tentang peristiwa-peristiwa yang berlaku pada zaman Khulafa' al-Rashidin dan juga kebudayaan masyarakat pada masa itu (Arba'iyah Mohd Noor, 2006).

Rujukan :

Arba'iyah Mohd Noor (2006). Ilmu Sejarah Dan Pensejarahan. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka.

Kaedah Asas Sejarawan Islam

Peringkat awal sejak kelahiran negara Islam lagi, pengumpul al-Quran telah cuba mengumpul semula semua ayat al-quran yang pernah ditulis dan dihafal oleh sahabat-sahabat Nabi. Pada peringkat seterusnya dalam perkembangan pensejarahan Islam ialah kritikan terhadap al-quran (Ayba'iyah Mohd Noor, 2006). Mereka cuba mengkritik sesuatu ayat yang mungkin bercanggah dengan al-quran yang diturunkan oleh Nabi Muhammad s.a.w. Jadi, sahabat-sahabat nabi cuba mencari segala sumber yang benar (sahih) untuk ditulis semula. Begitu jugalah dengan hadis-hadis yang dikumpulkan, mereka cuba sedaya upaya mencari perawi yang cukup kuat daya ingatannya sebelum menulis semula hadis-hadis yang hendak mereka kumpulkan itu.

Para sahabat amat berhati-hati dalam pengumpulan al-quran, hadis mahupun sumber-sumber yang lain agar apa apa yang ditulis tidak mengandungi dongengan dan prasangka sahaja (Arba'iyah Mohd Noor, 2006). Mereka amat berpegang pada ajaran al-quran yang melarang hambanya daripada bersikap prasangka atau ragu-ragu tentang sesuatu yang dibuat oleh mereka sendiri. Kepatuhan mereka itu berdasarkan beberapa larangan dalam beberapa ayat al-quran (Arba'iyah Mohd Noor, 2006). Antaranya ialah dalam surah al-Hujarat ayat 12 yang bermaksud :

"Hai orang-orang yang beriman, jauhilah kamu daripada banyak berprasangka, sesungguhnya berprasangka itu adalah dosa dan janganlah mencari-cari kesalahan orang lain."

Dalam surah al-Imran, ayat 71 :

"Hai ahli kitab, mengapakah kamu mencampuradukkan yang haq dengan yang bathil, dan menyembunyikan kebenaran padahal kamu mengetahui."

Ayat-ayat tersebut adalah sebagai teladan kepada mereka terhadap sikap kaum-kaum yang tidak mahu menerima Islam supaya mereka berhati-hati tentang segala fakta yang diterima dengan menyelidiki kebenaran sumber yang diterima. Al-quran juga banyak menasihati masyarakat Islam agar membezakan antara perkara yang benar dan perkara yang bathil serta melarang orang Islam daripada mengikuti jejak ahli-ahli kitab yang suka mencampuradukkan antara yang benar dengan yang salah. 

Inilah antara kaedah asas yang telah digunakan oleh mereka ketika mengumpulkan al-quran dan hadis nabi. Pertama, mereka cuba menilai sama ada sumber yang diterima itu ada kebenarannya ataupun tidak. Ini dilihat melalui latar belakang sebenar perawi hadis terutamanya dari segi pandangannya dan hubungannya sekiranya beliau hidup sezaman dengan Rasulullah s.a.w (Arba'iyah Mohd Noor, 2006). Kedua, mereka tidak mencampuradukkan antara sumber palsu dengan sumber yang benar. Mereka hanya menulis segala fakta yang didapati daripada sumber-sumber yang benar. Kaedah yang sama juga turut digunakan oleh sejarawan dalam menulis sejarah Islam walaupun tidaklah sepenuhnya diikuti dan dilaksanakan oleh mereka seperti yang dibuat oleh pengumpul al-quran dan para muhadisun (Arba'iyah Mohd Noor, 2006).

Rujukan :

Arba'iyah Mohd Noor. 2006. Ilmu Sejarah dan Pensejarahan. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka.